Hata Tipleri
Merhabalar geçen yazıda hipotez testlerinden bahsederken 1.tip hata olan alfa(α) değerinden sıkça bahsetmiştik. Yaptığımız test sonuçlarını yorumlarken yanlış yorumlar yapmamak için bu hata kavramlarını biraz daha yakından incelemenin yararlı olacağını düşündüm.
Hata kavramı bilimsel çalışmalarda göz ardı edilmemesi gereken kavramlardan birisidir. Hata birçok sebepten kaynaklanıyor olabilir. Örneğin bir anket çalışması yaptığımızı düşünelim anketör bir soru cevabını yanlış yazmış olabilir ya da başka bir çalışmada örnekleme dahil olmaması gereken birisi örnekleme dahil olmuş olabilir. Bu gibi olaylar testimiz için hataya sebep olur. Genel anlamda deneysel hataları üç başlık altında inceleyebiliriz.
- Araştırmacının dikkat ve tecrübe eksikliğinden kaynaklanan hatalar.
- Sistematik olarak ortaya çıkabilen hatalar. (Örneğin ölçüm yapılacak bir cihazın deneyden önce doğru kalibre edilememesinden ortaya çıkabilir.)
- Rasgele ortaya çıkan hatalar.( Bu hataları öngöremeyiz ve önleyemeyiz. Örneğin bir kalite kontrol sürecinde ortam ısısından, ışığından, nem durumundan etkilenen bir cihazın ürettiği küçük düzeylerde hatalar.)
1.Tip Hata (α / Hatalı Pozitif) : Gerçekte doğru olan H0 hipotezini reddetme olasılığıdır. Testin anlamlılık düzeyi olarak adlandırılır.
2.Tip Hata (β / Hatalı Negatif) : Gerçekte yanlış olan H0 hipotezini kabul etme olasılığıdır.
1-α : Testin güven düzeyidir. Gerçekte doğru olan H0 hipotezini kabul etme olasılığıdır.
1-β : Testin gücü olarak bilinir. Gerçekte yanlış olan H0 hipotezini reddetme olasılığıdır. Bu değer H0 hipotezini reddettiğimiz zaman hesaplanır ve değerin en az %80 olması beklenir.
Evet hala zihninizde bir şeylerin netleşmediğini biliyorum ancak şimdi bir örnek üzerinden giderek bu sorunu halledeceğimizi düşünüyorum.
Hamilelik şüphesiyle hastaneye giden birisini düşünelim. Burada hipotezimiz şöyle kurulur:
- H0: Kişi hamile değildir.
- H1: Kişi hamiledir.
Bu hipotezi test etmek ve sonuca varmak için bir dizi testler yapılır, eğer sonuçlar H0 hipotezini reddetmeye yetecek kesinliği verirse kişinin hamile olduğu belirtilir. Peki bu hikayede bizim 1.tip hatamız ve 2.tip hatamız neye denk gelmektedir?
Bu örnekte 1.tip hatamız şu anlama denk gelir; şikayetler hamilelik durumuna işaret etse de kişinin sağlık sıkıntılarından dolayı hamile olması imkansız olduğu halde bu kişiye ‘Test sonucunuz pozitif, hamilesiniz!’ denirse bu bizim 1.tip hatamız olur. (Ya da bir erkeğe hamilesiniz sonucu verildiğini düşünebilirsiniz.) Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu sonuç aslında Hatalı Pozitifliktir. Yani H0 gerçekte doğru iken biz test sonucunda H0 hipotezini reddetmiş oluruz.
Yine aynı örnek için 2.tip hatamız ise şu anlama gelir; Kişinin sağlıksal olarak hamilelik durumuna bir engeli yoktur ve aslında hamiledir. Ancak yapılan testler yanlış yapılmış hatta ultrason cihazı bozulmuş bu yüzden de kişi gerçekte hamile olmasına rağmen test sonucunda H0 reddedilememiştir. Yani kişi hamile olduğu halde ‘Hamile değilsiniz’ sonucunu almıştır. Bu sonuç bizim için Hatalı Negatiftir.
Artık hata tipleri hakkında bir fikrinizin olduğunu düşünüyorum. Eğer daha fazla örnek karıştırdığınız bir kavram varsa ya da ‘oh be ne güzel oldu bu anlatım’ diyorsanız bana ulaşmaktan çekinmeyin 🙂 Bir sonraki yazıda görüşmek dileğiyle…
İyi Çalışmalar 🙂